Ενεργητικά σκέπαστρα περιόδου 1936-41 που διασώζονται σήμερα

Με την υπογραφή του πρωτοκόλλου παράδοσης του Τμήματος Στρατιών Ανατολικής Μακεδονίας στο Διοικητή της 2ης Γερμανικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας την 9η Απριλίου 1941, στο Γερμανικό Προξενείο Θεσσαλονίκης, ξεκίνησαν από το γερμανικό στρατό και οι εργασίες μελέτης – καταγραφής της ελληνικής οχυρωματικής γραμμής (Γραμμή ΜΕΤΑΞΑ), οι οποίες και ολοκληρώθηκαν με την σύνταξη του «Μνημονίου Ελληνικής Οχύρωσης» (Denkschrift über die griechische Landesbefestigung) το Mάϊο του 1942

Εν συνεχεία ο βουλγαρικό στρατός, που βρίσκονταν στην Ελλάδα από την 20 Απριλίου 1941 σε υλοποίηση της συμφωνίας της Βουλγαρίας με τις δυνάμεις του Άξονα, για τον έλεγχο των κατεχόμενων περιοχών της βορείου Ελλάδας (Μακεδονίας – Θράκης), επιδόθηκε στην καταστροφή του συνόλου των θέσεων πυρός (ενεργητικά σκέπαστρα) των οχυρών.

Ένας από τους πρωταρχικούς σκοπούς της «Γοργύρας», είναι ο εντοπισμός των ενεργητικών σκέπαστρων (έργα επιφανείας), των οχυρών της Γραμμής ΜΕΤΑΞΑ, τα οποία δεν ανατινάχτηκαν από τις βουλγάρικες δυνάμεις κατοχής της περιόδου 1941-44 και διασώζονται μέχρι σήμερα.

Μετά από πολυετή έρευνα και επίμονη αναζήτηση, που εκτάθηκε στο σύνολο της οχυρωματικής γραμμής, εντοπίσαμε μεγάλο αριθμό έργων επιφανείας, τα οποία άντεξαν στην καταστροφική μανία των βόρειων γειτόνων μας.

Τα διασωθέντα ενεργητικά σκέπαστρα αποτελούν ζωντανά κομμάτια της νεότερης ελληνικής ιστορίας, που σήμερα λήθη της ιστορίας . Η ανάδειξη αυτών των ξεχασμένων ιστορικών μνημείων του Β΄ΠΠ μέσω της metaxasline.org είναι το πρώτο βήμα για την ανάδειξη και αξιοποίηση τους.

1.Οχυρό ΝΤΑΣΑΒΛΗ

Είναι το μοναδικό οχυρό από τα 21 οχυρά που διασώζεται ΑΘΙΚΤΟ στο σύνολό του. Το υπόψη οχυρό είναι το μικρότερο οχυρό (επιπέδου Λόχου) που κατασκευάστηκε την περίοδο 1936-41 και σήμερα διατηρούνται σε άριστη κατάσταση τόσο τα δύο σύνθετα ενεργητικά του σκέπαστρα (διπλό πολυβολείο – αντιαρματικό, διπλό πολυβολείο – αντιαρματικό – παρατηρητήριο), όσο και τα υπόγεια καταφύγια του.

2.Διμοιρία όλμων οχυρού ΝΥΜΦΑΙΑΣ

Αποτελεί ένα αυτόνομο συγκρότημα που στεγάζονταν η Διμοιρία όλμων του οχυρού και δεν συνδέεται με υπόγεια στοά με το κυρίως οχυρό. Τα υπόγεια καταφύγια  και τα δύο ολμοβολεία, διασώζονται σε άριστη κατάσταση. Βρίσκεται νοτιοδυτικά της επισκέψιμης εισόδου του οχυρού.

Αντίστοιχο έργο (Διμοιρίας όλμων) σε άριστη κατάσταση διασώζεται και στο Οχυρό ΜΠΑΜΠΑΖΩΡΑ (Λόχος Γ), με τη διαφορά ότι οι υπόγειοι χώροι είναι εντός του συμπλέγματος στοών του συγκροτήματος.

3.Διμοιρίες Η-Θ νωτιαίας άμυνας οχυρού ΚΑΛΗ

Οι Διμοιρίες Η-Θ δεν συμπεριλήφθησαν στο  σχέδιο καταστροφών του βουλγάρικου στρατού, (πιθανώς γιατί ήταν νωτιαίας άμυνας)  και σήμερα διασώζονται  σε άριστη κατάσταση. Επιπρόσθετα άλλα έργα ιδιαίτερης σημασίας που διασώζονται στην ευρύτερη περιοχή του οχυρού ΚΑΛΗ είναι το αντλιοστάσιο που υδροδοτούσε το οχυρό και ένα διπλό πολυβολείο, με βοηθητική έξοδο της Διμοιρίας Δρεπανοειδούς

4.Αντλιοστάσιο οχυρού ΕΧΙΝΟΥ

Αποστολή του ήταν η υδροδότηση του οχυρού ΕΧΙΝΟΥ, καθώς η συλλέκτρια δεξαμενή βρίσκονταν σε χαμηλότερο υψόμετρο από εκείνο των δεξαμενών του οχυρού. Διασώζεται ανέπαφο, καθώς οι βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής αφαίρεσαν μόνο την βενζιναντλία, χωρίς να ανατινάξουν τα καταφύγια του έργου.

5.Αντιαρματικό κώλυμα στο Κάτω Νευροκόπι

Η «απόφραξη» του υψιπέδου του Κάτω Νευροκοπίου συμπληρώνονταν με ένα αντιαρματικό εμπόδιο μήκους περίπου 3 χλμ. αποτελούμενο από σιδηροτροχιές και σκυρόδετους πεσσούς, τα επονομαζόμενα και «δόντια του δράκοντα».  

6.Αντιαρματικά εμπόδια οχυρού ΠΑΡΤΑΛΟΥΣΚΑ

Τα αντιαρματικά εμπόδια με σιδηροτροχιές περιέκλειαν το οχυρό ώστε να μην είναι εύκολη η προσέγγιση του από άρματα του εχθρού. Επιπρόσθετα στο οχυρό διασώζεται και το σύνθετο έργο αντιαρματικό – προβολέας και ένα παρατηρητήριο

7.Αντιαρματική τάφρος επί της Διάβασης Νέας Καρβάλης

Μεταξύ των νότιων απολήξεων του όρους ΛΕΚΑΝΗΣ και της θάλασσας, δημιουργείται ένας διάδρομος από τον οποίον μηχανοκίνητες εχθρικές δυνάμεις μπορούν να κινηθούν προς Καβάλα και από εκεί προς Θεσσαλονίκη. Πλησίον της Νέας Καρβάλης κατασκευάστηκαν δύο αντιαρματικές τάφροι που έφραζαν τη διάβαση και διασώζονται σήμερα (όπου και λειτουργούν ως ιχθυοτροφεία). Για την υποστήριξη  του κωλύματος κατασκευάστηκαν (και διασώζονται σήμερα) πυροβολεία 75 χιλ. και αντίστοιχα διπλά πολυβολεία.

8.Αντιαρματικά κώλυμα με σιδηροτροχιές πυροβολείο πλαγιοφύλαξης 75 χιλ.

Στο Χαλκερό Καβάλας διασώζεται το υπόψη αντιαρματικό κώλυμα που έφραζε τη διάβαση της Νέας Καρβάλης σε συνεργασία με τις αντιαρματικές τάφρους.

9.Τριπλό βομβιδοβολείο οχυρού ΠΕΡΙΘΩΡΙ

Από τα 24 βομδιδοβολεία (απλά, διπλά, τριπλά, σύνθετα έργα) που κατασκευάστηκαν στη Γραμμή ΜΕΤΑΞΑ, καταστράφηκαν στο σύνολό τους, εκτός από το τριπλό βομβιδοβολείο του οχυρού ΠΕΡΙΘΩΡΙ, που διασώζεται σε άριστη κατάσταση.

10.Πυροβολεία πλαγιοφυλάξεως 75χιλ

Από τα 22 πυροβολεία πλαγιοφυλάξεως 75χιλ που κατασκευάστηκαν στη Γραμμή ΜΕΤΑΞΑ, σήμερα διασώζονται μόλις τα δύο. Το ένα βρίσκεται στο οχυρό ΙΣΤΙΜΠΕΗ και χρησιμοποιείται σήμερα όσο είσοδο για το επισκέψιμο τμήμα του οχυρού, ενώ το δεύτερο στο οχυρό ΑΡΠΑΛΟΥΚΙ

11.Διπλό ολμοβολείο οχυρού ΜΠΑΜΠΑΖΩΡΑ

Από τα  6 διπλά ολμοβολεία που κατασκευάστηκαν στη Γραμμή ΜΕΤΑΞΑ, σήμερα διασώζεται μόνο το έργο που οχυρού ΜΠΑΜΠΑΖΩΡΑ.

12.Τριπλό πολυβολείο οχυρού ΚΑΡΑΤΑΣ

Το τριπλό πολυβολείο του Συγκροτήματος Διχαλώσεως του οχυρού ΚΑΡΑΤΑΣ, συμπλήρωνε τη νωτιαία άμυνα του οχυρού και είναι το μοναδικό διασωθέν έργο της κατηγορίας του.

13.Ολμοβολείο 81 χιλ

Αν εξαιρέσουμε τις διμοιρίες όλμων των οχυρών ΜΠΑΜΠΑΖΩΡΑ και ΝΥΜΦΑΙΑΣ που διασώζονται, τα υπόλοιπα μεμονωμένα ολμοβολεία των οχυρών έχουν ανατιναχθεί εκτός του οχυρού ΛΙΣΣΕ, που διασώζονται σε εξαιρετική κατάσταση.

14.Αντιαεροπορικά πυροβολεία

Από τα  13 αντιαεροπορικά (απλά, σύνθετα έργα) που κατασκευάστηκαν, αρκετά έχουν διασωθεί, όπως στα οχυρά ΜΠΑΡΤΙΣΕΒΑ, ΜΠΑΜΠΑΖΩΡΑ, ΡΟΥΠΕΛ(ΟΥΣΙΤΑ) σε καλή κατάσταση, ενώ μισοκατεστραμμένα στα  οχυρά   ΛΙΣΣΕ, ΠΕΡΣΕΚ και ΚΑΣΤΙΛΛΟ

15.Θωράκιο ολμοβολείου οχυρού ΠΕΡΙΘΩΡΙ

Παρότι τα δύο ολμοβολεία του οχυρού ανατινάχθηκαν από το βουλγάρικο στρατό κατοχής, ο ένας μεταλλικός θόλος εκ των δύο ολμοβολείων διασώζεται άθικτος και αποτελεί άλλο ένα μοναδικό κομμάτι της οχύρωσης περιόδου 1936-41.

16.Αντιαρματικό περιπόλιο

Τα «αντιαρματικά περιπόλια» ήταν ειδικά σκέπαστρα αντοχής από βολή βλήματος 75 χιλ και εξοπλίζονταν με πυροβόλο 75 χιλ. και πολυβόλο. Κατασκευάζονταν σε εδαφικές πτυχές κοντά σε δρόμους, σε σημεία που δεν μπορούσαν να παρακαμφθούν και υπoστήριζαν αντιαρματικές γέφυρες – αντιαρματικά εμπόδια. Διέθεταν φάτνωμα για πυροβόλο 75 χιλ. με σύστημα εξαερισμού, φάτνωμα για πολυβόλο, χώρο για την διαμονή της φρουράς, αποθήκη και μικρό μαγειρείο. Αποστολή τους η έμφραξη οδών, η καταστροφή των παρουσιασθέντων εχθρικών  αρμάτων και η απαγόρευση γεφύρωσης του χάσματος επί της οδού που προκαλούσε  η ανατροπή της αντιαρματικής γέφυρας

17.Σκυρόδετα πολυβολεία (10)–παρατηρητήρια (2) δυτικού Μπέλες

Δυτικά του οχυρού ΠΟΠΟΤΛΙΒΙΤΣΑ  και για περίπου 25 χιλιόμετρα (μέχρι το Τριεθνές) λόγω του δύσβατου του εδάφους και της απότομης κορυφογραμμής που χαρακτηρίζονταν ως «κόψη εγχειριδίου», δεν ήταν δυνατή η κατασκευή οχυρών. Η ασφάλεια της κορυφογραμμής ή όπως ονομάζονταν «οροθετικής γραμμής»  εξασφαλίζονταν σε λόχους προκαλύψεως που επάνδρωναν 10 σκυρόδετα πολυβολεία τα οποία διασώζονται σήμερα καθώς και 2 παρατηρητήρια που τα πλαισίωναν

Τα προαναφερόμενα έργα, είναι το μεγαλύτερο μέρος των ενεργητικών σκεπάστρων που διασώζονται σήμερα. Σίγουρα υπάρχουν και σε άλλες αμυντικές τοποθεσίες  έργα της περιόδου 1936-41, που διασώζονται…